Δευτέρα 5 Φεβρουαρίου 2018

"ολοκαύτωμα" ... ως το 1925

Πότε άρχισε να χρησιμοιείται η λέξη αυτή όχι με την Βιβλική έννοια της θυσίας καμμένων ζώων -- "πλήρης εἰμὶ ὁλοκαυτωμάτων κριῶν, καὶ στέαρ ἀρνῶν καὶ αἷμα ταύρων καὶ τράγων οὐ βούλομαι" διαβάζουμε στον Ησαΐα 1.11 για παράδειγμα -- αλλά με την έννοια της μαζικής καταστροφής και θανάτωσης ανθρώπων; Το ερώτημα δεν αφορά την διεθνή χρήση της λέξης ως holocaust, περιοριζόμενη σχεδόν αποκλειστικά -- με ενδιαφέρουσες εξαιρέσεις όπως το "Smyrna holocaust" του Melville Chater (National Geographic, Νοέμβριος 1925, σελ. 533) -- στην οργανωμένη εξόντωση των Εβραίων από την Ναζιστική Γερμανία, αλλά στην χρήση της εντός Ελλάδος για γεγονότα που έλαβαν χώρα πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. (Και οι δύο όροι αποδίδουν το εβραϊκό עלות που σημαίνει "ανερχόμενος καπνός", "στήλη καπνού", "καπνογονία", κλπ)

Λόγω πίεσης χρόνου περιορίζω την αναζήτηση μου σε τρία έντυπα, και στην τριακονταετία 1896-1925.

Το παλαιότερο παράδειγμα που βρίσκω (ΕΜΠΡΟΣ, 20 Μαρτίου 1897) σχετίζεται με τον έτοιμο να ξεσπάσει Ελληνοτουρκικό πόλεμο:

"Και προς αυτήν [την εστίαν του μεγάλου και μοναδικού βωμού της πατρίδος] ετοιμάζεται ήδη να σπεύση [ο στρατιώτης], αδιάφορον εάν θα θερμάνη δι' αυτής το ριγούν σώμα του, ή θα πέση ολοκαύτωμα εν αυτή." 

Στην ίδια εφημερίδα δέκα χρόνια αργότερα, και με την ευκαιρία της Εθνικής Επετείου (ΕΜΠΡΟΣ, 25 Μαρτίου 1907), έχουμε για πρώτη φορά απομάκρυνση από την έννοια της προσωπικής θυσίας υπέρ ενός συλλογικότερου αγώνα με πολλά θύματα:

"Μαχηταί, οίτινες επέσατε με το όπλον εις χείρας, ψυχαί ηρωικαί, οίτινες ηγωνίσθητε υπέρ ελευθερίας, ένθεα ολοκαυτώματα του Μεσολογγίου, της Χίου της Σάμου και του Ζαλόγγου, αήττητοι ναυμάχοι, οίτινες εθαμβώσατε τον κόσμον με την λάμψιν των τροπαίων σας, νικηταί του Δερβενακίου της Τριπολιτζάς και της Άμπλιανης!" 

Στο επόμενο απόσπασμα (από λόγο-μνημόσυνο του βουλευτή Ερμιονίδας Εμμανουήλ Ρέπουλη για τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο δημοσιευμένο στο ΣΚΡΙΠ της 30ης Μαΐου 1910) τα "ολοκαυτώματα" είναι πιο 'αφηρημένα', δεν αναφέρονται δηλαδή υποχρεωτικά σε "ένθεους" πεσόντες υπέρ πατρίδος:

"Και μετά πάλην αιώνων, και μετά κεραυνούς θριάμβων, και μετά θυσίας και ολοκαυτώματα, αναγεννάται η Ελλάς εις νέον Βασίλειον." 

Ανάλογη αναφορά σε "ελληνικά ολοκαυτώματα" έχουμε και επτά χρόνια νωρίτερα, σε απάντηση του προέδρου του "Ελληνισμού" κ. Καζάζη προς τον Στέφανο Μιχαλόφσκι, πρόεδρο του Ανωτάτου Μακεδονο-Αδριανοπολιτικού Κομιτάτου (ΕΜΠΡΟΣ, 9 Ιουλίου 1903).

Επίσης στο πρωτοχρονιάτικο άρθρο "1921" του Λ. Ψαλτόπουλου στην ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ διαβάζουμε:

"Μας πόνεσε πολύ μας έκαψε μας ρήμαξε [η Τουρκιά], αλλ' από τους πόνους και τα ολοκαυτώματα εξέλαμψε η σημερινή μας δόξα."

Συγκεκριμένες αναφορές στο ολοκαύτωμα του Μεσολογγίου και στο ολοκαύτωμα του Αρκαδίου βρίσκουμε στο ΕΜΠΡΟΣ της 14ης Ιανουαρίου 1922 ("Ποία είναι η πολιτική και αι προτάσεις της Αγγλίας;") και στην ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της 14ης Αυγούστου 1918 ("Η Δράσις του Εθνικού Στρατού -- Συγκινητικοί Θάνατοι Ελλήνων Πυροβολητών"), αντίστοιχα.

Μία πρώτη (;) αναφορά σε σύγχρονα πλέον ολοκαυτώματα έχουμε στην ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της 13ης Μαρτίου 1919 (αναφορά του προέδρου των συντεχνιών και σωματείων Καβάλας κ. Οικονόμου):

"Η πόλις ημών, ήτις μετ' ανηκούστου αυταπαρνήσεως προσήνεγκεν εαυτήν ολοκαύτωμα εις τον βωμόν του πατριωτισμού του Μεγαλοϊδεάτου Κυβερνήτου της χώρας, ......"

Στο ίδιο 'θυσιαστικό' πνεύμα διαβάζουμε στην ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της 24ης Ιουνίου 1920:

"Η ακμαία και γραφικωτάτη κωμόπολις [Ναζλή] έπεσεν ολοκαύτωμα εις τον βωμόν της μικρασιατικής ελευθερίας."

Άλλα σύγχρονα ή περίπου σύγχρονα ολοκαυτώματα που αναφέρονται στην ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ είναι αυτά της Καλλίπολης (8 Δεκεμβρίου 1920), της Μερζιφούντας (20 Μαΐου 1922), και, τελικά, της ίδιας της Σμύρνης (4 Σεπτεμβρίου 1922). Αναφορά στο ολοκαύτωμα της Σμύρνης βρίσκουμε επίσης, και μάλιστα την ίδια μέρα (26 Οκτωβρίου 1922), στο ΣΚΡΙΠ και στο ΕΜΠΡΟΣ (Δίκη των Έξι):

"Άδικοι και άσκοποι σφαγαί χιλιάδων αθώων στρατιωτικών, δολοφονίαι, φόνοι, άδικοι επιθέσεις, το ολοκαύτωμα της Σμύρνης, εξανδραποδισμοί γυναικοπαίδων, κλοπαί και ληστείαι και παν στοιχείον χρήσιμον εν τη δραματική συνθέσει, ανευρίσκεται εν τη εγκληματική δράσει της αυλικής συμμορίας, ης μέλη επίλεκτα ήσαν οι κατηγορούμενοι." 

Κλείνω με μία αναφορά από "Το μαρτύριον της Φυλής" του 'Πεζοπόρου' στο ΕΜΠΡΟΣ της 30ης Σεπτεμβρίου 1922:

"Μία φωνή καν συμπαθείας δεν αντήχησε δια την εκρίζωσιν ενός λαού, δια το ολοκαύτωμα του."